Πέμπτη 10 Ιουλίου 2014 .,
~ http://dimmetoparfara.blogspot.gr/2014/07/10-2014.html , :
Άρωμα
ενημέρωσης 10 Ιουλίου 2014 .- Από εκδηλώσεις εκδρομές διαδρομές ...Άρωμα Ελλάδας !!!
Σιδερένια γέφυρα Πέτρας λίγα μέτρα Βορειότερα η πέτρινη γέφυρα Πέτρας
Το έντονο γεωγραφικό ανάγλυφο και η μεγάλη βιοποικιλότητα είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της περιοχής των Τζουμέρκων. Ο ορεινός όγκος τους περιλαμβάνει αρκετές κορυφές πάνω από 2.000 μέτρα (υψηλότερη κορυφή η Κακαρδίτσα, 2.429 μ.) και σχηματίζει ένα τείχος μήκους 28 χλμ. ανάμεσα στον Άραχθο (στα δυτικά) και τον Αχελώο (στα ανατολικά).
Οι μεγάλες υψομετρικές διαφορές και η ποικιλία του κλίματος ευνοούν την ανάπτυξη πλούσιας χλωρίδας και πανίδας περιλαμβάνοντας σπάνια και χαρακτηριστικά είδη της ορεινής και αλπικής ζώνης..
Υψηλότερα από τα 1.200–1.300 μέτρα τα Τζουμέρκα είναι άδενδρα- επικρατούν πόες και μικροί αγκαθωτοί θάμνοι-, με γυμνές κορφές που διαμορφώνουν μια εντυπωσιακή αλπική εικόνα. Τα είδη που απαντώνται συχνότερα ως τα 1500 μέτρα είναι κράταιγοι, αγριοτριανταφυλλιές, γκορτζιές και πιο σπάνια ορεινοί άρκευθοι (Παπαϊωάννου, 2005). Στην ανατολική πλευρά των βουνών υπάρχουν μεγάλες εκτάσεις με ποώδη και θαμνώδη βλάστηση που έχουν δεχθεί την επίδραση της βόσκησης, τα αποκαλούμενα "στεπόμορφα λιβάδια". Ακόμη πολλά ενδημικά, σπάνια και απειλούμενα είδη ορνιθοπανίδας φιλοξενούνται στις βραχόφιλες φυτοκοινωνίες. Τέτοιες φυτικές διαπλάσεις μπορούμε να συναντήσουμε στις απόκρημνες πλαγιές της χαράδρας του Αράχθου. (http://www.pramanta.gr/tzoumerka/index.htm)
Στα χαμηλότερα υψόμετρα συναντούμε δάση με κουμαριές, βελανιδιές, έλατα, μαυρόπευκα οξιές, δάφνη, φράξο, κουτσουπιά, κοκορεβιθιά. Συγκεκριμένα στη νοτιοανατολική πλευρά των Τζουμέρκων στα σύνορα Ν. Ιωαννίνων και Ν. Άρτας, φυτεύτηκαν πριν από μερικές δεκαετίες, προκειμένου να προστατευθεί το έδαφος από τη διάβρωση, ένα δάσος με μαυρόπευκα και κατόπιν ένα ελατόδασος. (Παπαϊωάννου, 2005)
Στην ανατολική πλευρά των Αθαμανικών ορέων υπάρχουν δύο χλοερά οροπέδια που ονομάζονται Επάνω Κωστελάτα και Κάτω Κωστελάτα και χρησιμοποιούνται από τους ντόπιους ως βοσκότοποι.( Ζερβάκου et al., 2003)
Χορτολίβαδα που χρησιμοποιούνται και ως βοσκότοποι, βρίσκονται διασκορπισμένα μέσα στα δάση και στα μακί όλης της ορεινής και ημιορεινής ζώνης, αλλά και στους 4 μεγάλους βοσκότοπους (Υ.Χ.Ο.Π., Πρόγραμμα Αναγνώρισης του φυσικού περιβάλλοντος της Χώρας, 1984), συγκεκριμένα: Περιοχή Γαβρόβου (Κλειδιού – Σκουληκαριάς – Μεσοπύργου), Περιοχή κεντρικών Τζουμέρκων, Περιοχή Ραδοβυζίου (η περιοχή της Άρτας ανάμεσα στην επαρχία του Βάλτου, τα Τζουμέρκα και τον Αχελώο), Περιοχή Ξεροβουνίου.
Στην περιοχή συναντάται το σπάνιο στην Ελλάδα, λόγω της παρουσίας του σε περιοχές που βοσκούνται, είδος Solenanthus albanicus (Σοληνανθός ο αλβανικός).
Στις όχθες των ποταμών τα οικοσυστήματα χαρακτηρίζονται από ιτιές, σκλήθρα και πλατάνια.
Έως τώρα έχουν καταγραφεί περισσότερα από 400 είδη φυτών, από τα οποία ογδόντα περίπου είναι ιδιαίτερα σημαντικά από οικολογική άποψη. (Παπαϊωάννου, 2005)
Η πανίδα των Τζουμέρκων αποτελείται από λύκους, αλεπούδες, αρκούδες, αγριογούρουνα, λαγούς, ελάφια, αγριόγατους, ζαρκάδια και ασβούς, ενώ η πλούσια βλάστηση της χαράδρας προσφέρει καταφύγιο και τροφή σε διάφορα είδη μικρότερων θηλαστικών όπως δασομυωξοί, δρυομύξοι, σκίουροι και αγριόγατες Παλαιότερα στους γκρεμούς των Τζουμέρκων ζούσαν αγριόγιδα (Rupicapra rupicapra) (Παπαϊωάννου, 2005). Χαρακτηριστικά είδη πανίδας των Τζουμέρκων είναι: η Bombina variegate, η Vipera ursinii (η οχιά των λιβαδιών).
Πλούσια είναι και η ορνιθοπανίδα όπου περιλαμβάνει μεταξύ άλλων, βραχοτσοπανάκους, πετρίτες, βραχοκιρκινέζες, ασπροπάρηδες, πέρδικες, τσαλαπετινούς, αετούς, σταυραετούς και σποραδικά χρυσαετούς και άλλα αρπακτικά και μικρότερα πουλιά. (http://www.agnanta.gr/content/view/169/267/lang,el/). Πολλά από τα είδη αυτά είναι σπάνια ή απειλούμενα.(Λιάλιος, 2006). Συνολικά εκτιμάται ότι στην περιοχή απαντούν περίπου 100 είδη πουλιών. Κάποια από αυτά τα είδη διαμένουν μόνιμα, άλλα χρησιμοποιούν την περιοχή ως τόπο θερινής διαμονής και άλλα διέρχονται κατά τη μεταναστευτική περίοδο. (Παπαϊωάννου, 2005).
Παρόλο που το ποσοστό ενδημισμού των ειδών χλωρίδας, πανίδας και ορνιθοπανίδας δεν είναι ιδιαίτερα υψηλό, ο πλούτος, η ποικιλία και η σπανιότητα των ειδών έχει ως αποτέλεσμα την ένταξη τμημάτων της ευρύτερης περιοχής στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000.
Το Δίκτυο Natura 2000 αποτελεί ένα Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο περιοχών, οι οποίες φιλοξενούν φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών που είναι σημαντικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αποτελείται από δύο κατηγορίες περιοχών: Τις «Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)» (Special Protection Areas - SPA) για την Ορνιθοπανίδα, όπως ορίζονται στην Οδηγία 79/409/EK[1], και τους «Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ)» (Sites of Community Importance - SCI) όπως ορίζονται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ[2].
Oι Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (Sites of Community Importance:SCI) και οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας (Special Protection Areas: SPA) για το Νομό Άρτας φαίνονται στον παρακάτω πίνακα:
Κωδικός τόπου
|
Κατηγορία
|
Ονομασία Τόπου
|
Έκταση (ha)
|
GR2110001
|
SCI
|
ΑΜΒΡΑΚΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ, ΔΕΛΤΑ ΛΟΥΡΟΥ & ΑΡΑΧΘΟΥ (ΠΕΤΡΑ ΜΥΤΙΚΑΣ, ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ)
|
28780.13
|
GR2110002
|
SCI
|
ΟΡΗ ΑΘΑΜΑΝΩΝ (ΝΕΡΑΙΔΑ)
|
18695.33
|
GR2110004
|
SPA
|
ΑΜΒΡΑΚIΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ, ΛIΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΚΑΤΑΦΟΥΡΚΟ ΚΑI ΚΟΡΑΚΟΝΗΣIΑ
|
23004.00
|
GR2110005
|
SPA
|
ΚΟIΛΑΔΑ ΑΧΕΛΩΟΥ
|
13541.00
|
Χάρτης προστατευόμενων περιοχών Άρτας:
Βιβλιογραφία
WWF Ελλάς, 2004. Αξιολόγηση του συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών της Ελλάδας: από τη θεωρία στην πράξη. WWF Ελλάς, κείμενο πολιτικής, Σεπτέμβριος 2004
WWF Ελλάς, 2001. Διαχείριση προστατευόμενων περιοχών στην Ελλάδα, Δυνατότητες και δυσκολίες, Πρακτικά Συνάντησης Εργασίας 11-13 Ιουνίου 2001 Μονοδένδρι Ζαγορίου. Μαραγκού Π. και Συμβουλίδου Μ. (επιμ.), Αθήνα
Βιότοποι της Ελλάδας- Natura 2000. http://www.minenv.gr
Ζερβάκου Α., Καββαδία Ε., Παπανικολάου Θ., Χριστοφοράτου Κ., 2003. Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη του Νομού Άρτας, Εργασία στο πλαίσιο των απαιτήσεων του Δ.Π.Μ.Σ. «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» του Ε.Μ.Π.
Κιούσης Ν., 2007. Τζουμερκοχώρια. Παράδεισος στην καρδιά της Ηπείρου. Ταξίδια, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 28/01/2007
Λιάλιος Γ., 2006. Στα «σκαριά» το μεγαλύτερο εθνικό πάρκο. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 19/11/2006
Μιχαλάτου Ε. Και Ντάφης Σ., 2003. Προστατευόμενες περιοχές. Εκπαιδευτικό πακέτο για τη διαχείριση προστατευόμενων περιοχών, Χατζηχαραλάμπους Ε.και Γεράκης Π.Α. (επιμ.), ΕΚΒΥ-ΜΓΦΙ, 2003
Παπαϊωάννου Χ., 2005. Οδοιπορικό στα Τζουμέρκα. ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ Βουνά στο σχήμα του ουρανού, Μαρκέτου Σ. (επιμ.). Αθήνα: Επτά ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. 22/05/2005.
Πορίσματα Συνεδρίου «Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΔΡΥΜΩΝ ΜΟΝΟΔΕΝΔΡΙ - ΖΑΓΟΡΟΧΩΡΙΑ, 15/09/2000-17/09/2000».
Υπουργείο Γεωργίας. 1996. Γενική Γραμματεία Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος, Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας, Μ. Χριστοδούλου & Γ. Νάκος «Ταξινόμηση, Χαρτογράφηση και Αξιολόγηση των Γαιών: Περιφέρεια Ηπείρου», Αθήνα.
Διαδικτυακές Διευθύνσεις
Πηγή φωτογραφιών
Μετσόβιο Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας (ΜΕ.Κ.Δ.Ε.) του Ε.Μ.Π.
Τα Αθαμανικά όρη ή Τζουμέρκα στην κεντρική Πίνδο και τα χωριά που απλώνονται στην περιοχή, αποτελούν έναν από τους εναπομείναντες «παραδείσους» επί γης, με εκπληκτικές φυσικές ομορφιές και με τουριστική ανάπτυξη που δεν έχει αλλοιώσει το περιβάλλον.
*** Βίντεο από Τριήμερη εκδρομή στα ΤΣΟΥΜΕΡΚΑ 7,8. και 9 Ιουλίου 2014 :
1 ~** Τραγούδι με
Χρήστος ΔΑΒΙΛΑΣ 9-7-2014 : http://youtu.be/pybRvF9jrVI ,
2 ~**ΑΡΤΑ αφήγηση
8/7/2014 : http://youtu.be/LCWlHoNsl84 ,
3 ~**Λίμνη Οδερού στην Αιτωλοακαρνανία 7/7/2014 : http://youtu.be/awxsuEFGu9U ,
4 ~**Τραγουδάει ο Χ. Δαβίλας 9-7-2014 : http://youtu.be/mEm8TxMq9Fc ,
5 ~** Βουλγαρέλι Μουσείο 8/7/2014 : http://youtu.be/hYAl86zheZU ,
6 ~** ΡΟΔΑΥΓΗ Τζουμέρκα 7-7-2014 : http://youtu.be/x-aq6ZRhE40 ,
7 ~** Στην Κόκκινη εκκλησιά
στο Βουλγαρέλι 8/7/2014 : http://youtu.be/Lb2SBt4Mr_0 ,
8 ~** Σπήλαιο ΑΝΕΜΟΤΡΥΠΑΣ
8/7/2014 Τζουμέρκα : http://youtu.be/DsE6J9EbII4 ,
9 ~**Λίμνη Αμβρακίας
Αμφιλοχία 7/7/2014 : http://youtu.be/ht9navlHG-w ,
10 ~** ΝΥΔΡΙ Λευκάδας
9/7/2014 : http://youtu.be/bJJlNXlZF_8 ,
11. ~**ΣΠΗΛΑΙΟ στην Πράμαντα Τζουμέρκων 8/7/2014 : http://youtu.be/nTAbeoyCPDo
12. ~ ** Σπήλαιο Ανεμότρυπας Πράμαντα 8/7/2014 : http://youtu.be/PG2UEaVHpzE ,
το κεφαλοχώρι των Τζουμέρκων
Τα Πράμαντα ή η Πράμαντα, όπως συνηθίζεται να λέγεται, ονομαστό μαστοροχώρι με πολλές κτηνοτροφικές οικογένειες, η μεγαλύτερη σε πληθυσμό κοινότητα των Δυτικών Τζουμέρκων με 1500 κατοίκους κατά την απογραφή του 1991.
Βρίσκεται 65χλμ. ΝΑ των Ιωαννίνων και 70χλμ. ΒΑ της Άρτας, πόλεις με τις οποίες έχει καθημερινή οδική συγκοινωνία και επικοινωνία, αφού σε κάθε μία από αυτές κατοικούν περισσότερες από πεντακόσιες οικογένειες Πραμαντιωτών.
Ο οικισμός, χτισμένος σε υψόμετρο 840μ. αμφιθεατρικά στους πρόποδες της Στρογγούλας (2.107 μ.), ίσως τις πιο επιβλητικής κορυφής των πολυτραγουδισμένων Τζουμέρκων, πλαισιώνεται από τους συνοικισμούς Τσόπελα και Χριστοί οι οποίοι αποτελούν την προγονική κοιτίδα των Πραμαντιωτών, στις όχθες του Αράχθου.
Στη σημερινή του θέση ο οικισμός πιθανολογείται πως αναπτύχθηκε στα μέσα του 15ου αιώνα. Τον πρώτο οικισμό δημιούργησαν μέτοικοι κτηνοτρόφοι από τους Χριστούς και αργότερα φυγάδες καταδιωκόμενοι κυρίως από την Ήπειρο, που βρήκαν καταφύγιο λόγω του δυσπρόσιτου της περιοχής. Γίνεται κέντρο κλεφταρματολών και συμμετέχει στον αγώνα του 1821. Από εδώ και το γειτονικό χωριό των Μελισσουργών στρατολογεί ο Γ. Καραϊσκάκης το πρώτο του επαναστατικό σώμα. Τα Πράμαντα παίρνουν μέρος στις επαναστάσεις του 1854, 1866, 1878 για να απελευθερωθούν από τον Τουρκικό ζυγό τον Ιούνιο του 1881.
Το 1883 ιδρύεται ο Δήμος Πραμάντων, που λειτουργεί ως το 1912. Ως κοινότητα συνενώνεται το Φθινόπωρο του 1998 με τις γειτονικές κοινότητες των Ραφταναίων και Αμπελοχωρίου και επαναλειτουργεί πλέον ως Δήμος.
Σήμερα στα Πράμαντα λειτουργούν πολλές υπηρεσίες, κέντρο υγείας, σχολεία, δανειστική βιβλιοθήκη, καταστήματα, ταβέρνες, κέντρα διασκέδασης και ξενοδοχείο.
Οι φυσικές ομορφιές είναι άπειρες. Η κεντρική πλατεία με τον υπεραινώβιο πλάτανο και την ιστορική βρύση "Αράπης".
Η κεντρική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, το στολίδι του χωριού. Το ιστορικό μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, η εκκλησία της Ασπροκλησσιάς στο δάσος του Μαρκοπούλου, ο παραδοσιακός νερόμυλος των Χριστών, το θαυμάσιο σπήλαιο "Ανεμότρυπα", το ορειβατικό καταφύγιο στο "ίσιωμα", το νερό των πηγών "Σκάλα" με θεραπευτικές ιδιότητες και "Αγκάθι" που εμφιαλώνεται στους Μελισσουργούς, είναι μερικά από αυτά που αξίζει να γνωρίσει ο επισκέπτης.
Πάνω από όλα όμως αξίζει να γνωρίσετε τους φιλόξενους κατοίκους, που είναι άνθρωποι με εμπορική, πνευματική και πολιτιστική ταυτότητα.
κείμενο: Σύλλογος Πραμαντιωτών Ιωαννίνων - 1998
ΙΣΤΟΡΙΑ
Η Πράμαντα αποτελούσε ανέκαθεν το σταυροδρόμι, το ξακουστό παζάρι, η μεγαλύτερη κωμόπολη των Τζουμέρκων. Οι απανταχού Πραμαντιώτες, που κατοικούν στα Γιάννενα, στην Άρτα, στην Αμφιλοχία, στην Αθήνα, σε άλλες περιοχές της χώρας, αλλά και στο εξωτερικό, ξεπερνούν σήμερα τις 20.000. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να προσδιορίσουμε με ακρίβεια πότε πρωτοκατοικήθηκε το χωριό μας.
Ευρήματα που έχουν εντοπιστεί στην Παναγιά, στον Άγιο Βασίλειο και στους Χριστούς, όπως ίχνη αρχαίου οικισμού, ένας μεγάλος λιθοπέλεκυς, ερείπια οχυρού, ογκολιθικά κυκλώπεια τείχη κ.α., μας παραπέμπουν στην νεολιθική εποχή. Παρά ταύτα, η διαπίστωση αυτή χρήζει περαιτέρω επιστημονικών ερευνών και μεθοδικής ανασκαφής.
Στη σημερινή γεωγραφική μορφή της, η ευρύτερη περιοχή των Πραμάντων, συμπεριλαμβανομένων των οικισμών Χριστοί, Τσόπελας, Αγία Τριάδα, Δούναβος, Κομματάκια, Φράξος, Τούρκα, καθώς και άλλων μικρότερων οικισμών, πιθανολογείται ότι αναπτύχθηκε στα μέσα του 15ου αιώνα.
Το τοπωνύμιο Πράμαντα πρωτοεμφανίστηκε στον γραπτό λόγο σε έγγραφο της Ενετικής Δημοκρατίας, το 1697. Σύμφωνα με τις ιστορικές καταγραφές που έχουν γίνει γνωστές έως τώρα, οι κυριότερες εκδοχές ως προς την προέλευση της ονομασίας είναι τρεις:
- oι γλωσσολόγοι Συμεωνίδης και Max Vasmer υποστηρίζουν ότι η προέλευση της λέξης Πράμαντα είναι σλαβική.
- ο ιστορικός Παναγιώτης Αραβαντινός αναφέρει ότι η περιοχή ονομάζονταν Πρόμαντα, γιατί λειτουργούσε ως προμαντείο της Δωδώνης.
- σύμφωνα με την προφορική παράδοση, η ονομασία προήλθε από τη λέξη πράματα, ορολογία που χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα από τους παλαιότερους όταν αναφέρονται σε γίδια και πρόβατα. Ουσιαστικά, περιγραφόταν ένας πλούσιος βοσκότοπος.
Η συμβολή των Πραμαντιωτών στους αγώνες της πατρίδας μας ήταν καθοριστική σε όλες τις κρίσιμες καμπές της ιστορίας. Από την επανάσταση του 1821 έως τις μέρες του '40.
Από τις πρώτες ώρες του εθνικο-απελευθερωτικού αγώνα, το χωριό μας μετατράπηκε σε ορμητήριο δράσης κλεφτοαρματολών. Από εδώ και τους γειτονικούς Μελισσουργούς, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και ο Γώγος Μπακόλας στρατολόγησαν τα πρώτα επαναστατικά σώματα. Τα λημέρια του ηρωικού Κατσαντώνη και οι λάκες πάνω από το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής μεταβλήθηκαν σε πεδία γύμνασης των επαναστατών.
Τον Ιούλιο του 1821, οι ορδές του Χουρσίτ Πασά, έχοντας ήδη καταστρέψει το Συράκο καιτους Καλαρρύτες, έκαψαν την Πράμαντα. Η απάντηση δεν άργησε. Από τις ράχες της Στρουγγούλας, όπου είχαν καταφύγει για να προστατευτούν, Πραμαντιώτες και Πραμαντιώτισσες με οπλαρχηγό τον Γώγο Μπακόλα εφόρμησαν στο χωριό και, ύστερα από μια σκληρή μάχη, έδιωξαν τους κατακτητές.
Για να αποφευχθούν τα αντίποινα, αρκετές οικογένειες κατέφυγαν στην Αιτωλοακαρνανία, στην Ευρυτανία, στην Άρτα και στην Πελοπόννησο. Σκηνή που επαναλήφθηκε και άλλες φορές στην ιστορία των Πραμάντων. Την ίδια χρονιά, πολλοί Πραμαντιώτες συμμετείχαν, υπό την ηγεσία του Κίτσου Τζαβέλα, του Μάρκου Μπότσαρη, του Γιώργου Καραϊσκάκη, του Παπαφλέσσα και άλλων οπλαρχηγών, σε αρκετές μάχες, στα Θεοδώριανα, την Τρίπολη, το Άργος, τα Δερβενάκια και αλλού.
Κάποιοι από αυτούς, το 1822 έδωσαν τη ζωή τους στη μάχη της Πλάκας, τη σημαντικότερη, κατά πολλούς, πολεμική αναμέτρηση των Δυτικών Τζουμέρκων. Οι αγώνες συνεχίστηκαν το 1824 στην Άμπλιανη, στο Νεόκαστρο, στο Κρεμμύδι, στο Πετροχώρι Διστόμου κατά του Κιουταχή, στον Προφήτη Ηλία Σαλώνων, στο Δραγαμέστο, στη Ρήγανη Ξηρόμερου, στον Καρβασαρά. Ακόμη και στην πολιορκία του Μεσολογγίου. Το 1826 και 1827, ομάδα συγχωριανών μας πήρε μέρος σε στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά του Κιουταχή στο Χαρτάρι Αράχοβας.
Μερικά χρόνια αργότερα, το 1854, εκατό ένοπλοι Πραμαντιώτες και Μελισσουργιώτες, με μπροστάρη τον Σπύρο Τζαβέλα, συμμετείχαν στη μάχη του Πέτα και γενικότερα στην επανάσταση της Άρτας. Ενεργή ήταν η συμβολή τους και στην επανάσταση της Θεσσαλίας. Ο φόβος των αντιποίνων ανάγκασε πολλές οικογένειες να φύγουν πάλι από τον τόπο τους και να εγκατασταθούν, κυρίως, σε χωριά της Ευρυτανίας.
Το 1873 στην Πράμαντα δεν κατοικούσαν παρά μόνο 2.000 άτομα. Λειτουργούσαν δύο ελληνο-αλληλοδιδακτικά σχολεία με 210 μαθητές, τα οποία συντηρούνταν από συνδρομές. Οκτώ χρόνια μετά, ήρθε η στιγμή της πολυπόθητης απελευθέρωσης. Με τη συνθήκη του Βερολίνου, το 1881, το χωριό μας, όπως και ένα ευρύτερο τμήμα της Ηπείρου, προσαρτήθηκε στο τότε ελληνικό κράτος.
Ιδρύθηκε η Επαρχία Τζουμέρκων, που αποτελούνταν από τους δήμους Θεοδωρίας, Αγνάντων, Πραμάντων, και Καλαρρυτών, με πρωτεύουσα την Πράμαντα. Το χωριό οργανώθηκε. Μέσα σε λίγους μήνες, συστήθηκαν Ταχυδρομικό Γραφείο και Ειρηνοδικείο στη Πράμαντα, καθώς και Τελωνειακό Φυλάκιο και Υγειονομικός Σταθμός στους Χριστούς. Στις 20 Αυγούστου του ίδιου χρόνου, διεξήχθησαν βουλευτικές εκλογές, στις οποίες τα Τζουμέρκα με 16.659 κατοίκους διεκδίκησαν 2 έδρες. Στις 30 Σεπτεμβρίου του 1882 συστήθηκε στη Πράμαντα Δημοτικό σχολείο Αρρένων.
Το 1888, ο μεγαλοτσιφλικάς Καραπάνος αγόρασε στην Κωνσταντινούπολη από τον Αβραάμ Πασά μεταξύ άλλων χωριών των Τζουμέρκων και την Πράμαντα έναντι του ποσού 3.500 χρυσών λιρών. Αφέντες στον τόπο τους έγιναν επιτέλους οι Πραμαντιώτες στις 9 Αυγούστου του 1889, υπογράφοντας την εξαγορά του χωριού, αφού κατέβαλαν στον τσιφλικά 4.200 χρυσές λίρες. Από πολιορκούμενη περιοχή, το 1897, η ελεύθερη πλέον Πράμαντα έγινε στρατιωτικό κέντρο, από όπου Πραμαντιώτες έσπευδαν να βοηθήσουν τα αδέρφια τους πέρα από τον Άραχθο, που υπέφεραν ακόμη από τον τουρκικό ζυγό. Το 1912 και το 1922 οι Πραμαντιώτες ανταποκρίθηκαν και πάλι στο κάλεσμα της πατρίδας. Κάποιοι επέστρεψαν από τις μάχες, κάποιοι όχι. Στο περιοδικό «Χρονικά Πραμάντων», αναφέρονται ονομαστικά 60 πεσόντες και εξαφανισθέντες.
Τα χρόνια πέρασαν. Ακολούθησαν ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος, η γερμανική κατοχή και η εθνική αντίσταση. Αυτή η δύσκολη περίοδο. άφησε πίσω της στα πεδία των μαχών και άλλους νεκρούς. Και άλλους τραυματίες. Τα Πράμαντα ξανακάηκαν. Αυτή τη φορά, από τους Γερμανούς κατακτητές.
Στα ταραγμένα χρόνια που ακολούθησαν αρκετοί κάτοικοι υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό, αναζητώντας καλύτερη τύχη σε άλλους τόπους, μακρινούς. Το φαινόμενο αυτό, έγινε ακόμη πιο έντονο μετά τον καταστροφικό σεισμό της Πρωτομαγιάς του '67.
Άγγελος Χ. Ζώνιος
| |
| |
| |
| το κεφαλοχώρι των Τζουμέρκων | |
Τα Πράμαντα ή η Πράμαντα, όπως συνηθίζεται να λέγεται, ονομαστό μαστοροχώρι με πολλές κτηνοτροφικές οικογένειες, η μεγαλύτερη σε πληθυσμό κοινότητα των Δυτικών Τζουμέρκων με 1500 κατοίκους κατά την απογραφή του 1991.
Βρίσκεται 65χλμ. ΝΑ των Ιωαννίνων και 70χλμ. ΒΑ της Άρτας, πόλεις με τις οποίες έχει καθημερινή οδική συγκοινωνία και επικοινωνία, αφού σε κάθε μία από αυτές κατοικούν περισσότερες από πεντακόσιες οικογένειες Πραμαντιωτών.
Ο οικισμός, χτισμένος σε υψόμετρο 840μ. αμφιθεατρικά στους πρόποδες της Στρογγούλας (2.107 μ.), ίσως τις πιο επιβλητικής κορυφής των πολυτραγουδισμένων Τζουμέρκων, πλαισιώνεται από τους συνοικισμούς Τσόπελα και Χριστοί οι οποίοι αποτελούν την προγονική κοιτίδα των Πραμαντιωτών, στις όχθες του Αράχθου.
Ο οικισμός, χτισμένος σε υψόμετρο 840μ. αμφιθεατρικά στους πρόποδες της Στρογγούλας (2.107 μ.), ίσως τις πιο επιβλητικής κορυφής των πολυτραγουδισμένων Τζουμέρκων, πλαισιώνεται από τους συνοικισμούς Τσόπελα και Χριστοί οι οποίοι αποτελούν την προγονική κοιτίδα των Πραμαντιωτών, στις όχθες του Αράχθου.
Στη σημερινή του θέση ο οικισμός πιθανολογείται πως αναπτύχθηκε στα μέσα του 15ου αιώνα. Τον πρώτο οικισμό δημιούργησαν μέτοικοι κτηνοτρόφοι από τους Χριστούς και αργότερα φυγάδες καταδιωκόμενοι κυρίως από την Ήπειρο, που βρήκαν καταφύγιο λόγω του δυσπρόσιτου της περιοχής. Γίνεται κέντρο κλεφταρματολών και συμμετέχει στον αγώνα του 1821. Από εδώ και το γειτονικό χωριό των Μελισσουργών στρατολογεί ο Γ. Καραϊσκάκης το πρώτο του επαναστατικό σώμα. Τα Πράμαντα παίρνουν μέρος στις επαναστάσεις του 1854, 1866, 1878 για να απελευθερωθούν από τον Τουρκικό ζυγό τον Ιούνιο του 1881.
Το 1883 ιδρύεται ο Δήμος Πραμάντων, που λειτουργεί ως το 1912. Ως κοινότητα συνενώνεται το Φθινόπωρο του 1998 με τις γειτονικές κοινότητες των Ραφταναίων και Αμπελοχωρίου και επαναλειτουργεί πλέον ως Δήμος.
Σήμερα στα Πράμαντα λειτουργούν πολλές υπηρεσίες, κέντρο υγείας, σχολεία, δανειστική βιβλιοθήκη, καταστήματα, ταβέρνες, κέντρα διασκέδασης και ξενοδοχείο.
Οι φυσικές ομορφιές είναι άπειρες. Η κεντρική πλατεία με τον υπεραινώβιο πλάτανο και την ιστορική βρύση "Αράπης".
Η κεντρική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, το στολίδι του χωριού. Το ιστορικό μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, η εκκλησία της Ασπροκλησσιάς στο δάσος του Μαρκοπούλου, ο παραδοσιακός νερόμυλος των Χριστών, το θαυμάσιο σπήλαιο "Ανεμότρυπα", το ορειβατικό καταφύγιο στο "ίσιωμα", το νερό των πηγών "Σκάλα" με θεραπευτικές ιδιότητες και "Αγκάθι" που εμφιαλώνεται στους Μελισσουργούς, είναι μερικά από αυτά που αξίζει να γνωρίσει ο επισκέπτης.
Σήμερα στα Πράμαντα λειτουργούν πολλές υπηρεσίες, κέντρο υγείας, σχολεία, δανειστική βιβλιοθήκη, καταστήματα, ταβέρνες, κέντρα διασκέδασης και ξενοδοχείο.
Οι φυσικές ομορφιές είναι άπειρες. Η κεντρική πλατεία με τον υπεραινώβιο πλάτανο και την ιστορική βρύση "Αράπης".
Η κεντρική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, το στολίδι του χωριού. Το ιστορικό μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, η εκκλησία της Ασπροκλησσιάς στο δάσος του Μαρκοπούλου, ο παραδοσιακός νερόμυλος των Χριστών, το θαυμάσιο σπήλαιο "Ανεμότρυπα", το ορειβατικό καταφύγιο στο "ίσιωμα", το νερό των πηγών "Σκάλα" με θεραπευτικές ιδιότητες και "Αγκάθι" που εμφιαλώνεται στους Μελισσουργούς, είναι μερικά από αυτά που αξίζει να γνωρίσει ο επισκέπτης.
Πάνω από όλα όμως αξίζει να γνωρίσετε τους φιλόξενους κατοίκους, που είναι άνθρωποι με εμπορική, πνευματική και πολιτιστική ταυτότητα.
κείμενο: Σύλλογος Πραμαντιωτών Ιωαννίνων - 1998
ΙΣΤΟΡΙΑ
Η Πράμαντα αποτελούσε ανέκαθεν το σταυροδρόμι, το ξακουστό παζάρι, η μεγαλύτερη κωμόπολη των Τζουμέρκων. Οι απανταχού Πραμαντιώτες, που κατοικούν στα Γιάννενα, στην Άρτα, στην Αμφιλοχία, στην Αθήνα, σε άλλες περιοχές της χώρας, αλλά και στο εξωτερικό, ξεπερνούν σήμερα τις 20.000. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να προσδιορίσουμε με ακρίβεια πότε πρωτοκατοικήθηκε το χωριό μας.
Ευρήματα που έχουν εντοπιστεί στην Παναγιά, στον Άγιο Βασίλειο και στους Χριστούς, όπως ίχνη αρχαίου οικισμού, ένας μεγάλος λιθοπέλεκυς, ερείπια οχυρού, ογκολιθικά κυκλώπεια τείχη κ.α., μας παραπέμπουν στην νεολιθική εποχή. Παρά ταύτα, η διαπίστωση αυτή χρήζει περαιτέρω επιστημονικών ερευνών και μεθοδικής ανασκαφής.
Στη σημερινή γεωγραφική μορφή της, η ευρύτερη περιοχή των Πραμάντων, συμπεριλαμβανομένων των οικισμών Χριστοί, Τσόπελας, Αγία Τριάδα, Δούναβος, Κομματάκια, Φράξος, Τούρκα, καθώς και άλλων μικρότερων οικισμών, πιθανολογείται ότι αναπτύχθηκε στα μέσα του 15ου αιώνα.
Το τοπωνύμιο Πράμαντα πρωτοεμφανίστηκε στον γραπτό λόγο σε έγγραφο της Ενετικής Δημοκρατίας, το 1697. Σύμφωνα με τις ιστορικές καταγραφές που έχουν γίνει γνωστές έως τώρα, οι κυριότερες εκδοχές ως προς την προέλευση της ονομασίας είναι τρεις:
- oι γλωσσολόγοι Συμεωνίδης και Max Vasmer υποστηρίζουν ότι η προέλευση της λέξης Πράμαντα είναι σλαβική.
- ο ιστορικός Παναγιώτης Αραβαντινός αναφέρει ότι η περιοχή ονομάζονταν Πρόμαντα, γιατί λειτουργούσε ως προμαντείο της Δωδώνης.
- σύμφωνα με την προφορική παράδοση, η ονομασία προήλθε από τη λέξη πράματα, ορολογία που χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα από τους παλαιότερους όταν αναφέρονται σε γίδια και πρόβατα. Ουσιαστικά, περιγραφόταν ένας πλούσιος βοσκότοπος.
Η συμβολή των Πραμαντιωτών στους αγώνες της πατρίδας μας ήταν καθοριστική σε όλες τις κρίσιμες καμπές της ιστορίας. Από την επανάσταση του 1821 έως τις μέρες του '40.
Από τις πρώτες ώρες του εθνικο-απελευθερωτικού αγώνα, το χωριό μας μετατράπηκε σε ορμητήριο δράσης κλεφτοαρματολών. Από εδώ και τους γειτονικούς Μελισσουργούς, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και ο Γώγος Μπακόλας στρατολόγησαν τα πρώτα επαναστατικά σώματα. Τα λημέρια του ηρωικού Κατσαντώνη και οι λάκες πάνω από το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής μεταβλήθηκαν σε πεδία γύμνασης των επαναστατών.
Τον Ιούλιο του 1821, οι ορδές του Χουρσίτ Πασά, έχοντας ήδη καταστρέψει το Συράκο καιτους Καλαρρύτες, έκαψαν την Πράμαντα. Η απάντηση δεν άργησε. Από τις ράχες της Στρουγγούλας, όπου είχαν καταφύγει για να προστατευτούν, Πραμαντιώτες και Πραμαντιώτισσες με οπλαρχηγό τον Γώγο Μπακόλα εφόρμησαν στο χωριό και, ύστερα από μια σκληρή μάχη, έδιωξαν τους κατακτητές.
Για να αποφευχθούν τα αντίποινα, αρκετές οικογένειες κατέφυγαν στην Αιτωλοακαρνανία, στην Ευρυτανία, στην Άρτα και στην Πελοπόννησο. Σκηνή που επαναλήφθηκε και άλλες φορές στην ιστορία των Πραμάντων. Την ίδια χρονιά, πολλοί Πραμαντιώτες συμμετείχαν, υπό την ηγεσία του Κίτσου Τζαβέλα, του Μάρκου Μπότσαρη, του Γιώργου Καραϊσκάκη, του Παπαφλέσσα και άλλων οπλαρχηγών, σε αρκετές μάχες, στα Θεοδώριανα, την Τρίπολη, το Άργος, τα Δερβενάκια και αλλού.
Κάποιοι από αυτούς, το 1822 έδωσαν τη ζωή τους στη μάχη της Πλάκας, τη σημαντικότερη, κατά πολλούς, πολεμική αναμέτρηση των Δυτικών Τζουμέρκων. Οι αγώνες συνεχίστηκαν το 1824 στην Άμπλιανη, στο Νεόκαστρο, στο Κρεμμύδι, στο Πετροχώρι Διστόμου κατά του Κιουταχή, στον Προφήτη Ηλία Σαλώνων, στο Δραγαμέστο, στη Ρήγανη Ξηρόμερου, στον Καρβασαρά. Ακόμη και στην πολιορκία του Μεσολογγίου. Το 1826 και 1827, ομάδα συγχωριανών μας πήρε μέρος σε στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά του Κιουταχή στο Χαρτάρι Αράχοβας.
Μερικά χρόνια αργότερα, το 1854, εκατό ένοπλοι Πραμαντιώτες και Μελισσουργιώτες, με μπροστάρη τον Σπύρο Τζαβέλα, συμμετείχαν στη μάχη του Πέτα και γενικότερα στην επανάσταση της Άρτας. Ενεργή ήταν η συμβολή τους και στην επανάσταση της Θεσσαλίας. Ο φόβος των αντιποίνων ανάγκασε πολλές οικογένειες να φύγουν πάλι από τον τόπο τους και να εγκατασταθούν, κυρίως, σε χωριά της Ευρυτανίας.
Το 1873 στην Πράμαντα δεν κατοικούσαν παρά μόνο 2.000 άτομα. Λειτουργούσαν δύο ελληνο-αλληλοδιδακτικά σχολεία με 210 μαθητές, τα οποία συντηρούνταν από συνδρομές. Οκτώ χρόνια μετά, ήρθε η στιγμή της πολυπόθητης απελευθέρωσης. Με τη συνθήκη του Βερολίνου, το 1881, το χωριό μας, όπως και ένα ευρύτερο τμήμα της Ηπείρου, προσαρτήθηκε στο τότε ελληνικό κράτος.
Ιδρύθηκε η Επαρχία Τζουμέρκων, που αποτελούνταν από τους δήμους Θεοδωρίας, Αγνάντων, Πραμάντων, και Καλαρρυτών, με πρωτεύουσα την Πράμαντα. Το χωριό οργανώθηκε. Μέσα σε λίγους μήνες, συστήθηκαν Ταχυδρομικό Γραφείο και Ειρηνοδικείο στη Πράμαντα, καθώς και Τελωνειακό Φυλάκιο και Υγειονομικός Σταθμός στους Χριστούς. Στις 20 Αυγούστου του ίδιου χρόνου, διεξήχθησαν βουλευτικές εκλογές, στις οποίες τα Τζουμέρκα με 16.659 κατοίκους διεκδίκησαν 2 έδρες. Στις 30 Σεπτεμβρίου του 1882 συστήθηκε στη Πράμαντα Δημοτικό σχολείο Αρρένων.
Το 1888, ο μεγαλοτσιφλικάς Καραπάνος αγόρασε στην Κωνσταντινούπολη από τον Αβραάμ Πασά μεταξύ άλλων χωριών των Τζουμέρκων και την Πράμαντα έναντι του ποσού 3.500 χρυσών λιρών. Αφέντες στον τόπο τους έγιναν επιτέλους οι Πραμαντιώτες στις 9 Αυγούστου του 1889, υπογράφοντας την εξαγορά του χωριού, αφού κατέβαλαν στον τσιφλικά 4.200 χρυσές λίρες. Από πολιορκούμενη περιοχή, το 1897, η ελεύθερη πλέον Πράμαντα έγινε στρατιωτικό κέντρο, από όπου Πραμαντιώτες έσπευδαν να βοηθήσουν τα αδέρφια τους πέρα από τον Άραχθο, που υπέφεραν ακόμη από τον τουρκικό ζυγό. Το 1912 και το 1922 οι Πραμαντιώτες ανταποκρίθηκαν και πάλι στο κάλεσμα της πατρίδας. Κάποιοι επέστρεψαν από τις μάχες, κάποιοι όχι. Στο περιοδικό «Χρονικά Πραμάντων», αναφέρονται ονομαστικά 60 πεσόντες και εξαφανισθέντες.
Τα χρόνια πέρασαν. Ακολούθησαν ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος, η γερμανική κατοχή και η εθνική αντίσταση. Αυτή η δύσκολη περίοδο. άφησε πίσω της στα πεδία των μαχών και άλλους νεκρούς. Και άλλους τραυματίες. Τα Πράμαντα ξανακάηκαν. Αυτή τη φορά, από τους Γερμανούς κατακτητές.
Στα ταραγμένα χρόνια που ακολούθησαν αρκετοί κάτοικοι υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό, αναζητώντας καλύτερη τύχη σε άλλους τόπους, μακρινούς. Το φαινόμενο αυτό, έγινε ακόμη πιο έντονο μετά τον καταστροφικό σεισμό της Πρωτομαγιάς του '67.
Στα ταραγμένα χρόνια που ακολούθησαν αρκετοί κάτοικοι υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό, αναζητώντας καλύτερη τύχη σε άλλους τόπους, μακρινούς. Το φαινόμενο αυτό, έγινε ακόμη πιο έντονο μετά τον καταστροφικό σεισμό της Πρωτομαγιάς του '67.
Άγγελος Χ. Ζώνιος
13 ~** ΠΡΑΜΑΝΤΑ
Τζουμέρκα 7/7/2014 : http://youtu.be/HCVnVyWIg9Q ,
14 ~**Βουλγαρέλι Δρακότρυπα 8/7/2014 : http://youtu.be/Rk7dJH6JfUY ,
15 ~** ΠΕΤΑ Άρτας 8/7/2014 : http://youtu.be/euEGlVoccFM ,16 ~** Λευκάδα Φρούριο Αγίας Αμαύρας 9/7/2014 : http://youtu.be/WGvAsuvBJuY ,
17 ~** Αμβρακία λίμνη 7-7-2014 : http://youtu.be/pvupqP3ju0M ,
18 ~** Αγία Παρασκευή Πράμαντας 7/7/2014 : http://youtu.be/XYaoC09mTMo ,
19 ~** ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ Ιωαννίνων 7/7/2014 : http://youtu.be/FXSHDw7XPXY ,
20 ~** Άγιος Νικόλαος Τραγούδι Χ. Δαβίλας 9/7/2014 : http://youtu.be/RBoo0qSLsjY,
21 ~** Ροδαυγή Σκούπα Τζουμέρκα 7/7/2014 : http://youtu.be/14dTSryX5oo ,
22 ~** Γέφυρα ΠΛΑΚΑΣ 7/7/2014 : http://youtu.be/xg423lWspnQ ,
23 ~**ΑΣΤΑΚΟΣ διαδρομή 9/7/2014 : http://youtu.be/KgvLKwCMsIU ,
24 ~**ΑΓΝΑΤΑ διαδρομή από Πράμαντα 8/7/2014 : http://youtu.be/Ok5Exk_uqEI ,
25 ~** ΛΕΥΚΑΔΑ 9/7/2014 διαδρομή :http://youtu.be/uK226bztCX0 ,
26 ~** Βουλγαρέλι Κόκκινη Εκκλησιά διαδρομή 8/7/2014 : http://youtu.be/GNRXPd73BUE ,
27~**ΑΡΑΧΘΟΣ ΠΕΤΡΑ γέφυρα 7/7/2014 : http://youtu.be/niAGk_RSIek ,
28 ~** Μενίδι Αμφιλοχίας Άρτας 7/7/2014 : http://youtu.be/W2pkv1iDTKA ,
28 ~**Σπήλαιο Ανεμότρυπας εντός 8/7/2014 : http://youtu.be/ylnVzphbSe8 ,
30 ~** Ι. Ν. Αγίας Παρασκευής στην Ροδαυγή 7/7/2014 : http://youtu.be/AagHZVHXUwY ,
~** Άγνατα Καταρράκτης Τζουμέρκα 8/7/2014 : http://youtu.be/FioZcz6LOgE ,
~**Λευκάδα Παναγία Φανερωμένη αφήγηση 9/7/2014 : http://youtu.be/nSMFwJ2aW9o ,33 ~**Διαδρομή προς Καταρράκτες Τζουμέρκα 8/7/2014 : http://youtu.be/sTPaBTC57fg ,
34 ~**Άγνατα Καταρράκτες διαδρομή 8/7/2014 : http://youtu.be/1ELXFtfHC8w .,
**~ Εργασίες γέφυρα Τσακώνας 4-7-2014 : http://youtu.be/DewbSEvd6Is
** ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΥ 2014 :
~ http://arfara-messinias-stamos.blogspot.gr/2014/07/01-2014.html , Το αγιάζι της ενημέρωσης Τρίτη 01 Ιουλίου 2014 .-
~ http://snsarfara.blogspot.gr/2014/07/01-2014.html , Άρωμα Ενημέρωσης Τρίτη 01 Ιουλίου 2014 .-
~ http://httpdimmetoparfarablogspotcom.blogspot.gr/2014/07/02-2014.html , Το αγιάζι της ενημέρωσης 02 Ιουλίου 2014 .-
~ http://httpdimmetoparfarablogspotcom.blogspot.gr/2014/07/02-2014.html , Το αγιάζι της ενημέρωσης 02 Ιουλίου 2014.-
~ http://stamos-dynami.blogspot.gr/2014/07/03-2014.html , Το αγιάζι της ενημέρωσης Πέμπτη 03 Ιουλίου 2014 .-
~ http://snsarfara-stamos-dynami.blogspot.gr/2014/07/04-2014.html , Άρωμα ενημέρωσης Παρασκευή 04 Ιουλίου 2014 .-
~ . http://arfara-messinias-stamos-2010.blogspot.gr/2014/07/05-2014.html , Το αγιάζι της ενημέρωσης Σάββατο 05 Ιουλίου 2014 .-
~** http://arfara-kalamata-greece.blogspot.gr/2014/07/05-2014.html , Άρωμα ενημέρωσης Σάββατο 05 Ιουλίου 2014 .-
~ http://snsstamoskal.blogspot.gr/2014/07/06-2014.html , Το αγιάζι της ενημέρωσης Κυριακή 06 Ιουλίου 2014 .-
~ http://vlasisarfarablogspotcom.blogspot.gr/2014/07/06-2014.html , Επιλογές Κυριακή 06 Ιουλίου 2014 .-
~ http://dimmetoparfara.blogspot.gr/2014/07/10-2014.html , Άρωμα ενημέρωσης 10 Ιουλίου 2014 .-
~ http://arfaramessiniasgreece.blogspot.gr/2014/07/78-9-2014.html , Τριήμερη εκδρομή στα Τσουμέρκα 7.8.και 9 Ιουλίου 2014 , Πέμπτη 10 Ιουλίου 2014 .-
~
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου